Kolejne badania nad alternatywnymi nurtami kultury w Polsce: „Biodynamika w Polsce (1924-2024). Zachodnia filozofia ezoteryczna jako impuls nowoczesności. Transdyscyplinarne badania historii idei”

W Zielone Świątki 1924, w Koberwitz (dziś Kobierzyce, woj. dolnośląskie) roku Rudolf Steiner, filozof i twórca antropozofii wygłosił cykl wykładów poświęconych idei organicznego rolnictwa przyszłości, tj. biodynamiki. Myślenie Steinera o rolnictwie i hodowli zwierząt wyrastało właśnie ze sprzeciwu wobec konwencjonalnej gospodarki, nastawionej na mechaniczne zwiększanie produktywności, rujnującej dla środowiska i dostarczającej produktów bezwartościowych, a nawet dla człowieka szkodliwych.

Projekt jest kolejnym etapem transdyscyplinarnych badań nad ezoteryzmem w Polsce w okresie przed- i powojennym, a przede wszystkim nad powstaniem, dynamiką i transformacją idei głoszonych przez liderów środowisk ezoterycznych jako alternatywnych propozycji rozwoju cywilizacji przyszłości. Idee te nie tylko inspirowały przedwojenną kulturę polską, ale także wpłynęły na dzisiejsze myślenie o nowoczesnym – ekologicznym stylu życia.

Niemal zupełnie zapomniane dzieje przedwojennej biodynamiki, która – w przekonaniu jej polskich zwolenników i propagatorów z lat 20. i 30. XX wieku – miała być źródłem światowego sukcesu naszego rolnictwa (organicznego, tj. zdrowego, sprzyjającego holistycznemu rozwojowi człowieka), są obiektem naukowego zainteresowania zespołu. Dalsze badania, będą dotyczyć narodzin, rozwoju i transformacji idei rolnictwa biodynamicznego w Polsce, a także wdrażaniu jej w życie w Polsce oraz w Europie Środkowowschodniej przed i po II wojnie światowej.

W skład zespołu badawczego kierowanego przez prof. UG Monikę Rzeczycką wchodzą: dr hab. Urszula Patocka-Sigłowy, prof. UG; dr Katarzyna Arciszewska (UG); dr Przemysław Sieradzan (badacz niezależny); dr Katarzyna Świerk (UG); dr hab. Agata Świerzowska, prof. UJ; dr hab. Izabela Trzcińska prof. AGH; dr John Paull (Uniwersytet Tasmański, Australia); Pawel Bietkowski (Demeter Polska), Anna Pauli (Goetheanum, Szwajcaria), Dawid Trybański (student UG).

Pałac w Koberwitz (Kobierzyce), gdzie Rudolf Steiner wygłosił wykłady dotyczące rolnictwa biodynamicznego.

Badania są finansowane w ramach Programu Wsparcia Humanistyki Gdańskiej

Nowy projekt badawczy: Programy alternatywnej duchowości na Śląsku Cieszyńskim od końca XIX w. do lat 70. XX w.

Celem projektu jest zbadanie programów alternatywnej duchowości i związanych z nimi koncepcji odnowy – narodu, świata, Polski, religii i człowieka, które rozwijały się poza środowiskami oficjalnych Kościołów chrześcijańskich na Śląsku Cieszyńskim od końca XIX stulecia do lat siedemdziesiątych XX wieku. Przedmiotem badań będzie również wskazanie na specyficznie polskie źródła i realizacje tej nowoczesnej duchowości. Programy głoszone we wszystkich środowiskach alternatywnej duchowości Śląska Cieszyńskiego były zazwyczaj zogniskowane wokół oczekiwania Nowej Ery i związanej z nią idei głębokiej transformacji człowieka i świata. Jej nadejście wiązano również z odrodzeniem Polski, jej państwowości i kultury oraz z podkreśleniem jej roli w dziejowym procesie przemian. Dlatego też działania ludzi zainteresowanych niszowymi koncepcjami duchowości na interesującym nas obszarze przeradzały się w bardzo konkretne programy odnowy różnych aspektów życia. W tym kontekście duchowość traktowano jako przeciwwagę i uzupełnienie instytucjonalnej religijności. Propagowano zdrowy styl życia (opierający się na uprawianiu ćwiczeń fizycznych, wprowadzaniu zdrowej i zbilansowanej diety, codziennej dyscypliny, nierzadko medycyny alternatywnej, etc.). Wszystkie te zainteresowania znalazły żywe odbicie w działalności wydawniczej, obejmującej druk czasopism, różnorodnych książek, w tym poradników i powieści, a także druków ulotnych i in.

Lata siedemdziesiąte XX wieku wyznaczyły kres wspomnianego sposobu myślenia. Z czasem pojawiły się rozmaite koncepcje związane z ruchem New Age, które zupełnie zerwały z wcześniejszą, specyficznie polską formułą alternatywnej duchowości. W obydwu podejściach wspólne pozostało zogniskowanie na indywidualistycznych praktykach oraz oczekiwanie Nowej Ery. Jednakże w propozycji zaadaptowanej z Zachodu, zabrakło zarówno podkreślania wagi chrześcijaństwa, jak i wartości narodowych.

W badaniach projektowych chcemy przybliżyć kluczowe dla alternatywnej duchowości Śląska Cieszyńskiego idee, działania i praktyczne programy. Zamierzamy też wskazać na znaczenia obecnej w tym nurcie idei polskości, ustalić wpływ kulturowy tego zjawiska na życie społeczno-gospodarcze w przed- i powojennej Polsce, a także zidentyfikować wpływ rozwoju alternatywnych form duchowości na intensyfikację wymiany kulturowo-społecznej.

W projekcie, pod kierunkiem dr hab. Izabeli Trzcińskiej, prof. AGH, pracują: dr Renata Czyż; dr hab. Andrzej Kasperek, prof. UŚ ; dr Zbigniew Łagosz; dr Anna Olszewska prof. dr hab. Zbigniew Pasek; dr hab. Marek Rembierz, prof. UŚ; dr hab. Monika Rzeczycka, prof. UG; prof. dr hab. Katarzyna Skowronek; dr Józef Szymeczek; dr hab. Agata Świerzowska, prof. UJ, a także doktoranci i studenci: Paweł Mirowski, Jędrzej Skibowski, Yuliya Zlochevska.

Praca naukowa dofinansowana ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa”: Programy alternatywnej duchowości na Śląsku Cieszyńskim od końca XIX w. do lat 70. XX w. (nr projektu NdS/529030/2021/2021) kwota dofinansowania 581.147,00 PLN całkowita wartość projektu 581.147,00 PLN